Gr. V, 5 (=1053)           

Descrizione del manoscritto

Venezia, Biblioteca nazionale Marciana, Gr. V, 5 (=1053)

1491-1500 · membr. · composito di 2 elementi · cc. 444 · mm 390270.

Fascicolazione: 1-7×10 (70), 8×8 (78), 9-31×10 (308), 32×4 (312) 33-45×10 (442), 46×2 (444).
Segnatura dei fascicoli: eseguita a inchiostro, in numerali greci e collocata nel margine inferiore del recto della prima carta di ciascun fascicolo in duplice serie αʹ-λβʹ= cc. 1-312; αʹ-ιδʹ = cc. 313-444.
Scrittura e mani: <Kaisar Strategos> (Mioni) ha vergato accuratamente il codice.

Decorazione: 1491-1500 (prima dei singoli libri sono stati lasciati spazi vuoti per titoli e lettere iniziali mai eseguiti; lemmi, lettere maiuscole e notabilia sono delineati in rosso).

Legatura: 1501-1517 (taglio dorato); assi in legno; coperta in pelle; resti.

Storia: appartenuto al generale dei domenicani Gioachino Della Torre (ca. 1416-1550), nell'inventario della sua biblioteca è al nr. 153 (cfr. Marcon, 1987-1989, 99); i ff. 313-444 formavano un unico codice con il Marc. gr. IV, 4 (cfr. Speranzi, 2013, 249); sul contropiatto anteriore <Marco Musuro> ha scritto una dedica ad Antonio Brocardo (m. 1531), figlio di Marino: "Τῷ εὐφυεῖ λόγῳ τε καὶ ἥθει κεκοσμημένῳ νεανίᾳ κυρίῳ ἀντωνίῳ τῷ βροκάρδῳ μορίνου τοῦ ἐξόχου ἀρχιατροῦ ἀγαπητῷ καὶ μονογενεῖ"; sulla stessa pagina in basso, ancora di mano di Musuro "lire septem"; si legge inoltre "Hippocratis Aphorismi et opera eius"; il codice è entrato in Marciana nel 1789.

Brocardo, Antonio <m. 1531> (ABI, I, 205, 6 -21; II 85, 333; III 74, 376; IV 84, 340).
Convento dei Santi Giovanni e Paolo <Venezia> (Corner, 81-89).
Della Torre, Giovacchino <ca. 1416-1500> (DBI, 37, 562-565; AP, Della Torre, Giovacchino).
Kaisar: Strategos <sec. 15.> (RGK, 2, 292).
Mousouros, Markos <ca. 1470-1517> (RGK, 1, 265; 2, 359).

Ss. Giovanni e Paolo 40 (Convento dei Santi Giovanni e Paolo <Venezia>).

cc. 1r-87v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis aphorismos commentarii, DOC, 1, 783.
Bianca c. 88rv.

cc. 89r-143v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis De victu acutorum commentaria, DOC, 1, 783.
Bianca c. 144rv.

cc. 145r-182r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis Prognosticum commentaria, DOC, 1, 783.

cc. 182v-221v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis Prorrheticum I commentaria, DOC, 1, 783.

cc. 222r-248r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De difficultate respirationis, DOC, 1, 781.
Bianca c. 248v.

cc. 249r-282v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo presente: Ἐπιδημίαι ἱπποκράτους (c. 249r).
Titolo uniforme: In Hippocratis librum primum Epidemiarum commentarii, DOC, 1, 783.

cc. 282v-310v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo uniforme: In Hippocratis librum tertium Epidemiarum commentarii, DOC, 1, 783.
Testo expl. mutilo εἰς τὸν πνεύμονα, μέρος δʹ αὐτοῦ καὶ (c. 310v); Wenkebach, 1936, 150 lin. 2.
Bianche cc. 311r-312v.

cc. 313r-322r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De symptomatum causiis, DOC, 1, 782; libro III.

cc. 322r-327v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De atra bile, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Π]ερὶ μελαίνης χολῆς (c. 322r), expl. σοφιζομένων (c. 327v).

cc. 328r-330v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De purgantium medicamentorum facultate, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Κ]ατὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν (c. 328r), expl. φαρμάκων δύναμις (c. 330v).

cc. 330v-332v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De praenotione ad Posthumum, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Π]ερὶ προγνώσεως τοίνυν (c. 330v), expl. τρόπους τῆς ἰάσεως (c. 332v).

cc. 332v-333r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De dignotione ex insomniis, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Τ]ὸ ἐνύπνιον δὲ ἡμῖν (c. 332v), expl. ποιότητας χυμῶν (c. 333r).

cc. 333v-334r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Quomodo morborum simulantes sint deprehendendi, DOC, 1, 783.
Testo inc. [Δ]ιὰ πολλὰς αἰτίας (c. 333v), expl. τὰ δὲ σκοτώδινον (c. 334r).

cc. 334v-336r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Quos quibus catharticis medicamentis et quando purgare oporteat, DOC, 1, 783; opera anepigrafa.
Testo inc. [Τ]οὺς ὑγιεινά (c. 334v), expl. κενώσεως γίνηται (c. 336r).

cc. 336v-394r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De locis affectis, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Τ]όπους ὀνομάζουσιν τὰ μόρια (c. 336v), expl. mutilo ἐπεχομένων (c. 394r); Kühn, 8, 1-433 lin. 13.

cc. 394v-403r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De plenitudine, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Ο]ὔτε πολλάκις ὀνομάζοντας (c. 394v), expl. σπανιώτερον (c. 403r).

cc. 403r-407v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De morborum temporibus, DOC, 1 782.
Testo inc. [Ο]ἶόω τι τοῖς ζώοις ἐστὶν ἡ κατὰ τὰς ἡλικίας διαφορά (c. 403r), expl. διήλθομεν μόνους (c. 407v).
Osservazioni: lemmi aggiunti ai margini.

cc. 407v-410v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De totius morbi temporibus, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Ὂ]λου τοῦ νοσήματος (c. 407v), expl. τὰ βιβλία (c. 410v).

cc. 410v-413r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De uteri dissectione, DOC, 1, 782.
Testo inc. Περὶ μήτρας (c. 410v), expl. ἐν τῇ τοῦ ἐμβρύου ἀνατομῇ (c. 413r).

cc. 413v-416r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Pro puero epilectico consilium, DOC, 1, 783.
Testo inc. [Ἐ]γὼ μὲν ὤμην (c. 413v), expl. τῶν νεύρων (c. 416r).

cc. 416r-421r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De atra bile, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Π]ερὶ μελαίνης χολῆς (c. 416r), expl. σοφιζομένων (c. 421r).

cc. 421r-427v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De tremore, palpitatione convulsione et rigore, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Ἐ]πειδὴ πραξαγόρας (c. 421r), expl. μεθόδου γράμμασιν (c. 427v).

cc. 428r-431v
Autore: Galenus, Claudius <pseudo-> (DOC, 1, 784).
Titolo identificato: De urinis, DOC, 1, 784.
Testo inc. [Τ]ῶν οὔρων αἱ διαφοραί πολλαί (c. 428r), expl. προβαίνειν τὴν νόσον (c. 431v).
Osservazioni: ordine dei capitoli: 1-28, 30-36, 42-48, 37-38, 26, 28-29, 39-41.

cc. 431v-432v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Ars medica, DOC, 1, 781; opera anepigrafa; capp. 1-4.
Testo inc. [Τ]ρεῖς εἰσιν αἱ πᾶσαι διδασκαλίαι (c. 431v), expl. κατὰ τὴν ἀρετὴν τῶν ἐνεργειῶν (c. 432v).

c. 433rv
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De causis respirationis, ed. Kühn, 1822, 465-469; TLG 0057, 114.
Testo inc. [Τ]ὰ τῆς ἀναπνοῆς αἴτια (c. 433r), expl. ἡ νίκη τῆς ἡνιοχικῆς (c. 433v).

cc. 433v-443r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De motu muscolorum, DOC, 1, 782; opera anepigrafa.
Testo inc. [Ὄ]ργανα κινήσεως (c. 433v), expl. mutilo ταῖς ἡμέραις ὁ ἄνθρωπος (c. 443r); Kühn, 4, 1822, 367-448 lin. 3.
Bianche cc. 443v-444v.

Bibliografia a stampa: D.M. Berardelli, Codicum omnium graecorum, arabicorum, aliarum linguarum orientalium, qui manuscripti in Bibliotheca ss. Johannis et Pauli Venetiarum, Ordini Praedicatorum, asservantur, catalogus, in: Nuova raccolta d'opuscoli scientifici e filologici [a cura di A. Calogerà e F. Mandelli], Venezia, Simone Occhi, 20 (1779), 161-240, 197.
G. Helmreich, Corpus medicorum Graecorum, 5.9.1, In Hippocratis De natura hominis, In Hippocratis De victu acutorum, De diaeta Hippocratis in morbis acutis, Lipsia 1914, XXXIII-XXXIV.
J. Diels, H. Mewaldt, J. Heeg, Corpus medicorum Graecorum, 5.9.2, In Hippocratis Prorrheticum I, De comate secundum Hippocratem, In Hippocratis Prognosticum, Lipsia 1915, XI, XXX.
W. De Boer, Corpus medicorum Graecorum, 5.4.1.1: Galeni De propriorum animi cuiuslibet affectuum dignotione et oratione; De animi cuiuslibet peccatorum dignotione et curatione; De atra bile, Lipsia 1937, X.
E. Wenkebach, Corpus medicorum Graecorum, 5.10.3: Galeni Adversus Lycum et Adversus Iulianum libelli, Berlino 1951, XI-XII.
E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum, Codices Graeci Manuscripti, I, Codices in classes a prima usque ad quintam inclusi, II, Classis II, codd. 121-198 - Classes III, IV, V, Indices, Roma 1972, 255-258.
M. Sicherl, Musuros-Handschriften, in: Serta Turyniana. Studies in Greek Literature and Palaeography in honor of A. Turyn, ed. by J.L. Heller-J.K. Newman, Urbana-Chicago-London 1974, 564-608, qui 586-587.
E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum, Codices Graeci Manuscripti, Indices omnium codicum Graecorum, Prefatio, supplementa, addenda, Roma 1987, 49-50.
C. Galenus, Galeni De constitutione artis medicae ad Petrophilum, ed. S. Fortuna, Berlin 1997, 17.
V. Boudon-Millot, Galien. Exhortation à la médecine. Art médical, Paris 2000.
E. García Novo-A. Garzya, Un texte byzantin inédit sur la scène de Galien et Glaucon (De locis affectis, 8. 361.12-366.5 K), in: Trasmissione e ecdotica dei testi medici greci. Atti del IV Convegno Internazionale, Parigi, 17-19 maggio 2001, Napoli 2003, 135-148.
V. Boudon-Millot-A. Garzya, Comment Galien désignait-il ses propres oeuvres? Pour une ecdotique des titres, in: Trasmissione e ecdotica dei testi medici greci. Atti del IV Convegno Internationale (Parigi 17-19 maggio 2001), Napoli, 2003, 25-37.
A. Cataldi Palau, La vita di Marco Musuro alla luce di documenti e manoscritti, in "Italia medioevale e umanistica" 45 (2004), 295-369, qui 354.
C. Petit, Un nouveau témoin du De constitutione artis medicae de Galien: le Mutinensis gr. 213 (ff. 149v-154r), in "Revue des études grecques", 118 (2005), 266-270.
C. Petit-A. Roselli, Les manuscrits de Modène et la tradition de l'Introductio siue medicus du pseudo-Galien, in: Ecdotica e ricezione dei testi medici greci. Atti del V Convegno Internazionale, Napoli 1-2 ottobre 2004, Napoli 2006, 167-185.
R. Quinto, Manoscritti medievali nella Biblioteca dei Redentoristi di Venezia (S. Maria della Consolazione, detta "della Fava"), Padova 2006, 356.
A. Pietrobelli, L'itinéraire de deux manuscrits de Galien à la Renaissance, in "Revue d'histoire des textes", 4 (2009), 79-114, 81, 85.
D. Jackson, The Greek Library of Saints John and Paul (San Zanipolo) at Venice, Tempe 2011, 25, 34, 35, 46, 50, 51, 91-92.
D. Jackson, Greek Medicine in the Fifteenth Century, in "Early Science and Medicine", 17 (2012), 378-390, qui 387.
D. Speranzi, Marco Musuro. Libri e scrittura, Roma 2013, 48 n. 20, 94 n. 240, 132-133, 136 n. 175, 249.
L. Ferreri, L'Italia degli Umanisti. Marco Musuro, Turnhout 2014, 601-602.
[Tav. 1 ]

Fonti: F. Corner, Notizie storiche delle chiese e monasteri di Venezia, e di Torcello, Padova, Stamperia del Seminario, G. Manfrè, 1758.
C.G. Kühn, Claudii Galeni opera omnia, 8, Leipzig 1821.
C.G. Kühn, Claudii Galeni opera omnia, 4, Leipzig 1822.
Dizionario biografico degli italiani, Roma 1960-.
E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum, Codices Graeci Manuscripti, I, Codices in classes a prima usque ad quintam inclusi, II, Classis II, codd. 121-198 - Classes III, IV, V, Indices, Roma 1972.
Repertorium der griechischen Kopisten 800-1600, Wien 1981-1997.
Archivio Biografico Italiano, München 1987-.
V. Volpi, DOC. Dizionario delle opere classiche, Milano 1994.
Biographisches Archiv der Antike, München [1999].
Della Torre, Giovacchino in: Archivio possessori, Biblioteca nazionale Marciana (22 marzo 2021).

Recupero da catalogo

(Mioni 1972, I.2, 255-258: aggiunte in Storia e Bibliografia).


Fondo: .
Lingue:
Soggetto: Legami tra manoscritti: Codici di contenuto:
Catalogazione: Data creazione scheda: Data ultima modifica:
Immagini: Bibliografia a stampa [Tav. 1]

Vedi immagini

Bibliografia a stampa:

Quinto 2006, 356
1. Quinto 2006, 356

Collegamenti di fine pagina

accesso veloce



Catalogo



Progetto



Documenti scaricabili



Mappa del sito


I testi e le immagini sono riproducibili esclusivamente per uso personale e a scopo didattico e di ricerca, a condizione che venga citata la fonte.
Non è consentito alcun uso che abbia scopi commerciali o di lucro.

Valid XHTML 1.0 Strict - Valid CSS - Level Triple-A conformance, W3C-WAI Web Content Accessibility Guidelines 1.0 - Section 508.

visitatori dal 1 marzo 2006.