Gr. V, 5 (=1053)           

Descrizione del manoscritto

Venezia, Biblioteca nazionale Marciana, Gr. V, 5 (=1053)

1491-1500 · membr. · composito di 2 elementi · cc. 444 · mm 390270.

Fascicolazione: 1-7×10 (70), 8×8 (78), 9-31×10 (308), 32×4 (312) 33-45×10 (442), 46×2 (444).
Segnatura dei fascicoli: eseguita a inchiostro, in numerali greci e collocata nel margine inferiore del recto della prima carta di ciascun fascicolo in duplice serie αʹ-λβʹ= cc. 1-312; αʹ-ιδʹ = cc. 313-444.
Scrittura e mani: <Kaisar Strategos> (Mioni) ha vergato accuratamente il codice.

Decorazione: 1491-1500 (prima dei singoli libri sono stati lasciati spazi vuoti per titoli e lettere iniziali mai eseguiti; lemmi, lettere maiuscole e notabilia sono delineati in rosso).

Legatura: 1501-1517 (taglio dorato); assi in legno; coperta in pelle; resti.

Storia: appartenuto al generale dei domenicani Gioachino Della Torre (ca. 1416-1550), nell'inventario della sua biblioteca è al nr. 153 (cfr. Marcon, 1987-1989, 99); i ff. 313-444 formavano un unico codice con il Marc. gr. IV, 4 (cfr. Speranzi, 2013, 249); sul contropiatto anteriore <Marco Musuro> ha scritto una dedica ad Antonio Brocardo (m. 1531), figlio di Marino: "Τῷ εὐφυεῖ λόγῳ τε καὶ ἥθει κεκοσμημένῳ νεανίᾳ κυρίῳ ἀντωνίῳ τῷ βροκάρδῳ μορίνου τοῦ ἐξόχου ἀρχιατροῦ ἀγαπητῷ καὶ μονογενεῖ"; sulla stessa pagina in basso, ancora di mano di Musuro "lire septem"; si legge inoltre "Hippocratis Aphorismi et opera eius"; il codice è entrato in Marciana nel 1789.

Brocardo, Antonio <m. 1531> (ABI, I, 205, 6 -21; II 85, 333; III 74, 376; IV 84, 340).
Convento dei Santi Giovanni e Paolo <Venezia> (Corner, 81-89).
Della Torre, Giovacchino <ca. 1416-1500> (DBI, 37, 562-565; AP, Della Torre, Giovacchino).
Kaisar: Strategos <sec. 15.> (RGK, 2, 292).
Mousouros, Markos <ca. 1470-1517> (RGK, 1, 265; 2, 359).

Ss. Giovanni e Paolo 40 (Convento dei Santi Giovanni e Paolo <Venezia>).

cc. 1r-87v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis aphorismos commentarii, DOC, 1, 783.
Bianca c. 88rv.

cc. 89r-143v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis De victu acutorum commentaria, DOC, 1, 783.
Bianca c. 144rv.

cc. 145r-182r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis Prognosticum commentaria, DOC, 1, 783.

cc. 182v-221v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: In Hippocratis Prorrheticum I commentaria, DOC, 1, 783.

cc. 222r-248r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De difficultate respirationis, DOC, 1, 781.
Bianca c. 248v.

cc. 249r-282v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo presente: Ἐπιδημίαι ἱπποκράτους (c. 249r).
Titolo uniforme: In Hippocratis librum primum Epidemiarum commentarii, DOC, 1, 783.

cc. 282v-310v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo uniforme: In Hippocratis librum tertium Epidemiarum commentarii, DOC, 1, 783.
Testo expl. mutilo εἰς τὸν πνεύμονα, μέρος δʹ αὐτοῦ καὶ (c. 310v); Wenkebach, 1936, 150 lin. 2.
Bianche cc. 311r-312v.

cc. 313r-322r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De symptomatum causiis, DOC, 1, 782; libro III.

cc. 322r-327v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De atra bile, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Π]ερὶ μελαίνης χολῆς (c. 322r), expl. σοφιζομένων (c. 327v).

cc. 328r-330v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De purgantium medicamentorum facultate, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Κ]ατὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν (c. 328r), expl. φαρμάκων δύναμις (c. 330v).

cc. 330v-332v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De praenotione ad Posthumum, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Π]ερὶ προγνώσεως τοίνυν (c. 330v), expl. τρόπους τῆς ἰάσεως (c. 332v).

cc. 332v-333r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De dignotione ex insomniis, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Τ]ὸ ἐνύπνιον δὲ ἡμῖν (c. 332v), expl. ποιότητας χυμῶν (c. 333r).

cc. 333v-334r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Quomodo morborum simulantes sint deprehendendi, DOC, 1, 783.
Testo inc. [Δ]ιὰ πολλὰς αἰτίας (c. 333v), expl. τὰ δὲ σκοτώδινον (c. 334r).

cc. 334v-336r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Quos quibus catharticis medicamentis et quando purgare oporteat, DOC, 1, 783; opera anepigrafa.
Testo inc. [Τ]οὺς ὑγιεινά (c. 334v), expl. κενώσεως γίνηται (c. 336r).

cc. 336v-394r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De locis affectis, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Τ]όπους ὀνομάζουσιν τὰ μόρια (c. 336v), expl. mutilo ἐπεχομένων (c. 394r); Kühn, 8, 1-433 lin. 13.

cc. 394v-403r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De plenitudine, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Ο]ὔτε πολλάκις ὀνομάζοντας (c. 394v), expl. σπανιώτερον (c. 403r).

cc. 403r-407v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De morborum temporibus, DOC, 1 782.
Testo inc. [Ο]ἶόω τι τοῖς ζώοις ἐστὶν ἡ κατὰ τὰς ἡλικίας διαφορά (c. 403r), expl. διήλθομεν μόνους (c. 407v).
Osservazioni: lemmi aggiunti ai margini.

cc. 407v-410v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De totius morbi temporibus, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Ὂ]λου τοῦ νοσήματος (c. 407v), expl. τὰ βιβλία (c. 410v).

cc. 410v-413r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De uteri dissectione, DOC, 1, 782.
Testo inc. Περὶ μήτρας (c. 410v), expl. ἐν τῇ τοῦ ἐμβρύου ἀνατομῇ (c. 413r).

cc. 413v-416r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Pro puero epilectico consilium, DOC, 1, 783.
Testo inc. [Ἐ]γὼ μὲν ὤμην (c. 413v), expl. τῶν νεύρων (c. 416r).

cc. 416r-421r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De atra bile, DOC, 1, 781.
Testo inc. [Π]ερὶ μελαίνης χολῆς (c. 416r), expl. σοφιζομένων (c. 421r).

cc. 421r-427v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De tremore, palpitatione convulsione et rigore, DOC, 1, 782.
Testo inc. [Ἐ]πειδὴ πραξαγόρας (c. 421r), expl. μεθόδου γράμμασιν (c. 427v).

cc. 428r-431v
Autore: Galenus, Claudius <pseudo-> (DOC, 1, 784).
Titolo identificato: De urinis, DOC, 1, 784.
Testo inc. [Τ]ῶν οὔρων αἱ διαφοραί πολλαί (c. 428r), expl. προβαίνειν τὴν νόσον (c. 431v).
Osservazioni: ordine dei capitoli: 1-28, 30-36, 42-48, 37-38, 26, 28-29, 39-41.

cc. 431v-432v
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: Ars medica, DOC, 1, 781; opera anepigrafa; capp. 1-4.
Testo inc. [Τ]ρεῖς εἰσιν αἱ πᾶσαι διδασκαλίαι (c. 431v), expl. κατὰ τὴν ἀρετὴν τῶν ἐνεργειῶν (c. 432v).

c. 433rv
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De causis respirationis, ed. Kühn, 1822, 465-469; TLG 0057, 114.
Testo inc. [Τ]ὰ τῆς ἀναπνοῆς αἴτια (c. 433r), expl. ἡ νίκη τῆς ἡνιοχικῆς (c. 433v).

cc. 433v-443r
Autore: Galenus, Claudius <122-199> (DOC, 1, 780-784).
Titolo identificato: De motu muscolorum, DOC, 1, 782; opera anepigrafa.
Testo inc. [Ὄ]ργανα κινήσεως (c. 433v), expl. mutilo ταῖς ἡμέραις ὁ ἄνθρωπος (c. 443r); Kühn, 4, 1822, 367-448 lin. 3.
Bianche cc. 443v-444v.

Bibliografia a stampa: D.M. Berardelli, Codicum omnium graecorum, arabicorum, aliarum linguarum orientalium, qui manuscripti in Bibliotheca ss. Johannis et Pauli Venetiarum, Ordini Praedicatorum, asservantur, catalogus, in: Nuova raccolta d'opuscoli scientifici e filologici [a cura di A. Calogerà e F. Mandelli], Venezia, Simone Occhi, 20 (1779), 161-240, 197.
G. Helmreich, Corpus medicorum Graecorum, 5.9.1, In Hippocratis De natura hominis, In Hippocratis De victu acutorum, De diaeta Hippocratis in morbis acutis, Lipsia 1914, XXXIII-XXXIV.
J. Diels, H. Mewaldt, J. Heeg, Corpus medicorum Graecorum, 5.9.2, In Hippocratis Prorrheticum I, De comate secundum Hippocratem, In Hippocratis Prognosticum, Lipsia 1915, XI, XXX.
W. De Boer, Corpus medicorum Graecorum, 5.4.1.1: Galeni De propriorum animi cuiuslibet affectuum dignotione et oratione; De animi cuiuslibet peccatorum dignotione et curatione; De atra bile, Lipsia 1937, X.
E. Wenkebach, Corpus medicorum Graecorum, 5.10.3: Galeni Adversus Lycum et Adversus Iulianum libelli, Berlino 1951, XI-XII.
E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum, Codices Graeci Manuscripti, I, Codices in classes a prima usque ad quintam inclusi, II, Classis II, codd. 121-198 - Classes III, IV, V, Indices, Roma 1972, 255-258.
M. Sicherl, Musuros-Handschriften, in: Serta Turyniana. Studies in Greek Literature and Palaeography in honor of A. Turyn, ed. by J.L. Heller-J.K. Newman, Urbana-Chicago-London 1974, 564-608, qui 586-587.
E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum, Codices Graeci Manuscripti, Indices omnium codicum Graecorum, Prefatio, supplementa, addenda, Roma 1987, 49-50.
C. Galenus, Galeni De constitutione artis medicae ad Petrophilum, ed. S. Fortuna, Berlin 1997, 17.
V. Boudon-Millot, Galien. Exhortation à la médecine. Art médical, Paris 2000.
E. García Novo-A. Garzya, Un texte byzantin inédit sur la scène de Galien et Glaucon (De locis affectis, 8. 361.12-366.5 K), in: Trasmissione e ecdotica dei testi medici greci. Atti del IV Convegno Internazionale, Parigi, 17-19 maggio 2001, Napoli 2003, 135-148.
V. Boudon-Millot-A. Garzya, Comment Galien désignait-il ses propres oeuvres? Pour une ecdotique des titres, in: Trasmissione e ecdotica dei testi medici greci. Atti del IV Convegno Internationale (Parigi 17-19 maggio 2001), Napoli, 2003, 25-37.
A. Cataldi Palau, La vita di Marco Musuro alla luce di documenti e manoscritti, in "Italia medioevale e umanistica" 45 (2004), 295-369, qui 354.
C. Petit, Un nouveau témoin du De constitutione artis medicae de Galien: le Mutinensis gr. 213 (ff. 149v-154r), in "Revue des études grecques", 118 (2005), 266-270.
C. Petit-A. Roselli, Les manuscrits de Modène et la tradition de l'Introductio siue medicus du pseudo-Galien, in: Ecdotica e ricezione dei testi medici greci. Atti del V Convegno Internazionale, Napoli 1-2 ottobre 2004, Napoli 2006, 167-185.
R. Quinto, Manoscritti medievali nella Biblioteca dei Redentoristi di Venezia (S. Maria della Consolazione, detta "della Fava"), Padova 2006, 356.
A. Pietrobelli, L'itinéraire de deux manuscrits de Galien à la Renaissance, in "Revue d'histoire des textes", 4 (2009), 79-114, 81, 85.
D. Jackson, The Greek Library of Saints John and Paul (San Zanipolo) at Venice, Tempe 2011, 25, 34, 35, 46, 50, 51, 91-92.
D. Jackson, Greek Medicine in the Fifteenth Century, in "Early Science and Medicine", 17 (2012), 378-390, qui 387.
D. Speranzi, Marco Musuro. Libri e scrittura, Roma 2013, 48 n. 20, 94 n. 240, 132-133, 136 n. 175, 249.
L. Ferreri, L'Italia degli Umanisti. Marco Musuro, Turnhout 2014, 601-602.
[Tav. 1 ]

Fonti: Dizionario biografico degli italiani, Roma 1960-.
F. Corner, Notizie storiche delle chiese e monasteri di Venezia, e di Torcello, Padova, Stamperia del Seminario, G. Manfrè, 1758.
C.G. Kühn, Claudii Galeni opera omnia, 8, Leipzig 1821.
C.G. Kühn, Claudii Galeni opera omnia, 4, Leipzig 1822.
E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum, Codices Graeci Manuscripti, I, Codices in classes a prima usque ad quintam inclusi, II, Classis II, codd. 121-198 - Classes III, IV, V, Indices, Roma 1972.
Repertorium der griechischen Kopisten 800-1600, Wien 1981-1997.
Archivio Biografico Italiano, München 1987-.
V. Volpi, DOC. Dizionario delle opere classiche, Milano 1994.
Biographisches Archiv der Antike, München [1999].
Della Torre, Giovacchino in: Archivio possessori, Biblioteca nazionale Marciana (22 marzo 2021).

Recupero da catalogo

(Mioni 1972, I.2, 255-258: aggiunte in Storia e Bibliografia).


Fondo: .
Lingue:
Soggetto: Legami tra manoscritti: Codici di contenuto:
Catalogazione: Data creazione scheda: Data ultima modifica:
Immagini: Bibliografia a stampa [Tav. 1]

Vedi immagini

Bibliografia a stampa:

Quinto 2006, 356
1. Quinto 2006, 356

Collegamenti di fine pagina

accesso veloce



Catalogo



Progetto



Documenti scaricabili



Mappa del sito


I testi e le immagini sono riproducibili esclusivamente per uso personale e a scopo didattico e di ricerca, a condizione che venga citata la fonte.
Non è consentito alcun uso che abbia scopi commerciali o di lucro.

Valid XHTML 1.0 Strict - Valid CSS - Level Triple-A conformance, W3C-WAI Web Content Accessibility Guidelines 1.0 - Section 508.

visitatori dal 1 marzo 2006.