II D 12           

Descrizione del manoscritto

Napoli, Biblioteca nazionale Vittorio Emanuele III, II D 12

1476-1500 (fogli di guardia I in principio e I in fine aggiunti nel sec. XX) · cart., guardie cartacee · cc. 4 + 125 + 1 (cartulazione antica errata; presente cartulazione moderna) · mm 155105.

Filigrana: (cc. 1-125, sul lato inferiore esterno della pagina) fiore = Briquet 6464 (1499).
Fascicolazione: 1-2 (8), 3 (9), 4 (7), 5-15 (8), 16 (7).
Segnatura dei fascicoli: fascicoli numerati al centro del margine inferiore della prima carta di ciascuno βʹ-ιζʹ; sui margini superiori di tutte le carte piccola croce.
Specchio rigato: mm 100×60/65.
Righe: 24.
Scrittura e mani: [Georgios Gregoropoulos] ha vergato l'intero codice in inchiostro tendente al nero e ha sottoscritto lo iota muto. Ai margini si leggono lemmi e annotazioni grammaticali greche e latine di più mani.
Stato di conservazione: carta di buona qualità, a volte macchiata dall'umidità e tarlata senza danno per il danno; cc. 23-29 rinforzate.

Decorazione: 1476-1500 (a c. 1r fascia decorata con fiori in rosso; titoli e lettere iniziali in rosso spesso sbiadito).

Legatura: 1901-1990 (sul dorso a lettere dorate "Lasca. Gramm."); coperta in pelle; restauro: restaurato nel sec. XX presso la badia di Grottaferrata.

Storia: sul margine superiore di c. 1r "Alexandri T...liani" e prove di penna; a c. IIr l'antica segnatura "A. 5. n.° 22 Lascaris Gramatica" e di altra mano"Gramatica Lascaris". Sul margine superiore di c. 1r "De rebus ad Gramaticam pertinentibus" e sul margine inferiore, di altra mano, la nota di possesso di Pietro Candido "Monasterii Angelorum Petrus Candidus" (su cui cf. da ultimo Guerrieri, Clavis, 266-269). Sul margine superiore di c. 125v a lettere di piccolo modulo, un'altra nota di possesso "Io. Cornelius Papà Zorzi" e a fianco, di altra mano, "emit idibus septembris"; ovunque prove di penna. Appartenuto alla biblioteca privata di casa Farnese.

Candido, Pietro <m. 1513> (DBI, 17, 785-786).
Farnese <casa>.
Georgios: Gregoropoulos <m. 1501> (RGK, 1, 58; 2, 78; 3, 98).
Monastero di S. Maria degli Angeli <Firenze>.

A. 5. n.° 22 Lascaris Gramatica (Biblioteca privata di casa Farnese).

c. Iv
Autore: Ausonius, Decimus Magnus.
Titolo identificato: Epigrammata, DOC, 1, 352; numero XLIV; cfr. Prete, 1978, 306.

c. Iv
Autore: Poliziano, Angelo <1454-1494> (Angelo Ambrogini; ABI I 581-512-5).
Titolo identificato: In Daphnem, ed. Del Lungo, 1867, 548; vv. 1-2.

c. IIv
Titolo elaborato: Alfabeto e dittonghi, in greco e latino.

c. IIIv
Titolo elaborato: Declinazione del nome "υἱός" e nota sulle calende.

cc. 1r-97r
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).

cc. 1r-77v
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Titolo presente: Ἐπιτομὴ τῶν ὀκτῶ τοῦ λόγου μερῶν καὶ τῶν ἄλλων ἀναγκαίων συντεθεῖσα παρὰ Κωνσταντίνου τοῦ Λασκάρεως τοῦ Βυζαντίου περὶ διαιρέσεως τῶν γραμμάτων, βιβλίον πρώτον (c. 1r).
Titolo identificato: De octo partibus orationis, ed. Aldina, 1494-1495, 2v-109v; Blandi, 1810, 5-181.
Testo inc. Γράμμα ἐστί (c. 1r), expl. διαληψόμεθα (c. 77v).

cc. 77v-81r
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Altra relazione di D.I.: Tryphon <grammatico; 1.; 1. sec. a. C.> (DOC, 2, 1759).
Titolo presente: Περὶ παθῶν τῶν λὲξεων ἐκ τῶν τοῦ γραμματικοῦ Τρύφονος (c. 77v).
Titolo identificato: De dictionum passionibus ex opere Tryphonis grammatici, ed. Aldina, 1494-1495, 115v-130v; Blandi, 1810, 182-187.
Testo inc. Τὰ τῶν λὲξεων πάθη (c. 77v), expl. ἀντὶ Ποσειδῶνα (c. 81r).

cc. 81r-91r
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Titolo presente: Περὶ ἀνωμάλων ῥημάτων κατὰ στοιχεῖον (c. 81r).
Titolo identificato: De verbis anomalis, ed. Aldina 1494-1495, 115v-130v.
Testo inc. Ἀρχὴ τοῦ α· Ἄζω ὄθεν ἀόριστος πρῶτος (c. 81r), expl. ὦρσα αἰολικῶς (c. 91r).

cc. 91r-97r
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Titolo presente: Περὶ πνευμάτων (c. 91r).
Titolo identificato: De spiritibus, ed. Aldina 1494-1495, 131v-139v; Blandi, 1810, 235-242.
Testo inc. Πόσα πνεύματα; δύο ἡ δασεῖα καὶ ἡ ψιλή (c. 91r), expl. καὶ οὗτος ἀντωνυμία (c. 97r).

cc. 97r-119v
Autore: Gennadius: Scholarius <1405-post 1472> (DOC, 1, 804-806).
Titolo presente: Ἰδία περὶ τῆς κλήσεως τῶν ἀρσενικῶν ὀνομάτων κυροῦ Γεωργίου τοῦ Σχολαρίου (c. 97r).
Titolo uniforme: Peri stoicheion, prosodion, kai ton okto tou logou meron, etoi eis grammatiken eisagoge prote, ed. Petit-Sideridès-Jugie, VIII, 351-424.
Testo inc. Ἂπαν ἀρσενικὸν Ἑλληνικόν (c. 97r), expl. ὁ πάνυ γαυριῶν καὶ σεμνηνόμενος. Τέλος (c. 119v).
Osservazioni: recensione breve, come nel cod. Rom. Angel. 18; ed. Petit-Sideridès-Jugie, VIII, 1936, 358 r. 25... 423.
Bianche cc. 120r-125v.

Bibliografia a stampa: L. Petit-X.A. Sideridès-M. Jugie, Oeuvres complètes de Georges Scholàrios, I-VIII, Paris 1928-1936, XI, 351.
P. Baffi, Catalogus mss. Graecorum Bibliothecae Regiae Neapolitanae, in: J. A. Fabricius, Bibliotheca graeca, 5, Hamburg 1796, 775, n. 12.
S. Cirillo, Codices graeci mss. regiae Bibliothecae Borbonicae, 2, Neapoli 1832, 53-54, n. 108.
L. Pernot, La Collection de Manuscrits grecs de la maison Farnèse, in "Mélanges de l'École Française de Rome", 91 (1979), 457-506, qui 468 e 479.
A. Pontani, Le maiuscole greche antiquarie di Giano Lascaris. Per la storia dell'alfabeto greco in Italia nel '400, in "Scrittura e Civiltà", 16 (1992), 77-227, qui 190.
M.R. Formentin, Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Nationalis Neapolitanae, II, Roma 1995, 15-17.
M.R. Formentin, Uno "scriptorium" a palazzo Farnese?, in "Scripta. An international Journal of Codicology and Palaeography", 1 (2008), 77-102, qui 80.

Fonti: Dizionario biografico degli italiani, Roma 1960-.
L. Petit-X.A. Sideridès-M. Jugie, Oeuvres complètes de Georges Scholàrios, I-VIII, Paris 1928-1936.
C. Lascaris, Constantini Lascaris Byzantini De octo partibus orationis Liber primus. Eiusdem De Constructione liber secundus. Eiusdem De nomine & uerbo liber tertius. Eiusdem De pronomine secundum omnem linguam, & poeticum usum opusculum.... Cebetis tabula & graeca & latina, opus morale, & utile omnibus, & praecipue adulescentibus. De literis graecis ac diphtongis & quemadmodum ad nos ueniant. Abbreuiationes, quibus frequentissime graeci utuntur. Oratio dominica & duplex salutatio ad Beatiss. Virginem. Symbolum Apostolorum. Euangelium diui Ioannis Euangelistae, Carmina aurea Pythagorae. Phocylidis Poema ad bene, beateque uiuendum... Introductio perbreuis ad hebraicam linguam, Venezia, Aldo Manuzio, 1494-1495.
S. Blandi, Γραμματικὴ Κωνσταντίνου Λασκάρεως τοὺ Βυζαντίου, Ἐνετίησιν παρὰ Πὰνῳ Θεοδοσιόυ τῶ ἐν Ἰωαννὶνων, Venezia 1810.
I. Del Lungo, Prose volgari inedite e poesie latine e greche edite e inedite di Angelo Ambrogini Poliziano, Firenze 1867.
P. De Nolhac, La Bibliothèque de Fulvio Orsini, Paris 1887.
Repertorium der griechischen Kopisten 800-1600, Wien 1981-1997.
Archivio Biografico Italiano, München 1987-.
V. Volpi, DOC. Dizionario delle opere classiche, Milano 1994.
E. Guerrieri, Clavis degli autori camaldolesi (secoli XI-XVI1), Firenze 2012.

Recupero da catalogo

(Formentin, 1995, 15-17, con integrazioni).


Fondo: .
Lingue:
Soggetto: Legami tra manoscritti: Codici di contenuto:
Catalogazione: Data creazione scheda: Data ultima modifica:

Collegamenti di fine pagina

accesso veloce



Catalogo



Progetto



Documenti scaricabili



Mappa del sito


I testi e le immagini sono riproducibili esclusivamente per uso personale e a scopo didattico e di ricerca, a condizione che venga citata la fonte.
Non è consentito alcun uso che abbia scopi commerciali o di lucro.

Valid XHTML 1.0 Strict - Valid CSS - Level Triple-A conformance, W3C-WAI Web Content Accessibility Guidelines 1.0 - Section 508.

visitatori dal 1 marzo 2006.