II D 11           

Descrizione del manoscritto

Napoli, Biblioteca nazionale Vittorio Emanuele III, II D 11

1476-1525 (fogli di guardia I-II in principio e II in fine aggiunti nel sec. XVII) · cart., III foglio di guardia in principio e I in fine membr.; rimanenti guardie cart. · cc. 3 + 144 + 2 · mm 230165.

Filigrana: (cc. 1-144) ancora in cerchio, simile a Briquet 464 (1489) o 467 (1495).
Fascicolazione: 1-5 (10), 6-11 (8), 12 (2), 13-17 (8), 18 (4).
Segnatura dei fascicoli: fascicoli numerati al centro del margine inferiore della prima carta di ciascuno, in doppia serie a lettere greche in rosso: αʹ- ιβʹ = cc. 1-100; αʹ-ϛʹ = cc. 101-142.
Specchio rigato: mm 150×75/80.
Righe: 25.
Scrittura e mani: due mani hanno vergato accuratamente il codice: A = cc. 1r-58v ha usato inchiostro tendente al nero e ha sottoscritto lo iota muto; B = cc. 59r-142r ha usato inchiostro tendente al nero e ha sottoscritto lo iuta muto.
Stato di conservazione: carta di ottima qualità, intaccata talora dall'umidità; margini piuttosto forati dai tarli, senza danno per la scrittura.

Decorazione: 1476-1525 (fasce e lettere iniziali in rosso e azzurro nella parte vergata dallo scriba A; solo in rosso nella parte vergata dallo scriba B).

Legatura: 1601-1700 (legatura farnesiana; sul dorso a lettere dorate: "Constan. Lascaris Grammat."; taglio azzurro).

Storia: sul margine superiore di c. 1r "Constantini Lascaris gramatica"; appartenuto alla biblioteca privata di casa Farnese.

Farnese <casa>.

A 1. n.° 10 Constantini Lascaris Grammatica (Biblioteca privata di casa Farnese).

cc. 1r-99v
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Bianca c. 100rv.

cc. 1r-58v
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Titolo presente: Ἐπιτομὴ τῶν ὀκτῶ τοῦ λόγου μερῶν καὶ τῶν ἄλλων ἀναγκαίων συντεθεῖσα παρὰ Κωνσταντίνου τοῦ Λασκάρεως τοῦ Βυζαντίου (c. 1r).
Titolo identificato: De octo partibus orationis, ed. Aldina, 1494-1495, 2v-109v; Blandi, 1810, 5-181.
Testo inc. Γράμμα ἐστί (c. 1r), expl. καταφάσκει... διαληψόμεθα (c. 58v).
Osservazioni: cfr. Pertusi, 1962, 326.

cc. 59r-61v
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Altra relazione di D.I.: Tryphon <grammatico; 1.; 1. sec. a. C.> (DOC, 2, 1759).
Titolo presente: Περὶ παθῶν τῶν λὲξεων ἐκ τῶν τοῦ γραμματικοῦ (c. 59r).
Titolo identificato: De dictionum passionibus ex opere Tryphonis grammatici, ed. Aldina, 1494-1495, 115v-130v; Blandi, 1810, 182-187.
Testo inc. Τὰ τῶν λὲξεων πάθη (c. 59r), expl. ἀντὶ Ποσειδῶνα (c. 61v).

cc. 61v-68v
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Titolo presente: Περὶ ἀνωμάλων ῥημάτων κατὰ στοιχεῖον (c. 61v).
Titolo identificato: De verbis anomalis, ed. Aldina 1494-1495, 115v-130v.
Testo inc. Ἀρχὴ τοῦ α· Ἄζω ὄθεν ἀόριστος πρῶτος (c. 61v), expl. ὦρσα αἰολικῶς (c. 68v).

cc. 69r-73r
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Titolo presente: Περὶ τῶν πνευμάτων (c. 69r).
Titolo identificato: De spiritibus, ed. Aldina 1494-1495, 131v-139v; Blandi, 1810, 235-242.
Testo inc. Πόσα πνεύματα; δύο ἡ δασεῖα καὶ ἡ ψιλή (c. 69r), expl. καὶ οὗτος ἀντωνυμία (c. 73r).

cc. 73v-99v
Autore: Lascaris, Constantinus <1434-1501> (DOC, 2, 1201).
Titolo presente: Κωνσταντίνου Λασκάρεως τοῦ Βυζαντίου προοίμιον τοῦ περὶ ὀνοματος καὶ ῥήματος, τρίτου βιβλίου (c. 73v).
Titolo identificato: Grammaticae compendium, ed. P. Manutius, 1557, 146-148 e 235 r. 18...283.
Osservazioni: dopo il proemio si tratta solamente il capitolo sul verbo; alcune differenze rispetto al testo dell'edizione di P. Manuzio.

cc. 101r-117v
Titolo elaborato: Passi scelti estratti da opere grammaticali, cfr. codd. Ambr. C 16 sup., c. 47r; Ambr. F 14 sup., c. 105r; Vat. Palat. gr. 71, c. 123r; Par. suppl. gr. 1242, c. 135r; Vat. Ottob. gr. 338, c. 24r; Vat. gr. 16, c. 9r.
Titolo presente: Κανονίσματα πάνυ ῥημάτων ὤς τὸ πολὺ ἐμφερομένων παρά τε ποιηταῖς καὶ ῥήτορσιν ἐκλεγέντα ἀπὸ διαφόρων βιβλίων (c. 101r).
Testo inc. Ἰστέον ὂτι τῆς συναλοιφῆς (c. 101r), expl. κέκλαθι καὶ κέχραθι (c. 117v).
Osservazioni: ai margini lo scriba ha aggiunto in rosso coniugazioni verbali.

cc. 117v-142r
Altra relazione di D.I.: Homerus.
Titolo elaborato: Parole omeriche rare, cfr. cod. Vat. gr. 93, c. 136r.
Titolo presente: Κανονίσματα διάφορα ἐκ τοῦ Ὄμήρου (c. 117v).
Testo inc. Κεκάδοντο, χάζω, ὁ μέλλων χάσω (c. 117v), expl. ἀναδιπλασισμὸν τεταγών (c. 142r); cfr. cod. Vat. gr. 93, c. 136r.
Osservazioni: ai margini lo scriba ha aggiunto in rosso coniugazioni verbali.
Bianca c. 142v.

Bibliografia a stampa: P. Baffi, Catalogus mss. Graecorum Bibliothecae Regiae Neapolitanae, in: J. A. Fabricius, Bibliotheca graeca, 5, Hamburg 1796, 780, n. 96.
S. Cirillo, Codices graeci mss. regiae Bibliothecae Borbonicae, 2, Neapoli 1832, 52-53, n. 107.
L. Pernot, La Collection de Manuscrits grecs de la maison Farnèse, in "Mélanges de l'École Française de Rome", 91 (1979), 457-506, qui 479.
M.R. Formentin, Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Nationalis Neapolitanae, II, Roma 1995, 14-15.

Fonti: C. Lascaris, Constantini Lascaris Byzantini De octo partibus orationis Liber primus. Eiusdem De Constructione liber secundus. Eiusdem De nomine & uerbo liber tertius. Eiusdem De pronomine secundum omnem linguam, & poeticum usum opusculum.... Cebetis tabula & graeca & latina, opus morale, & utile omnibus, & praecipue adulescentibus. De literis graecis ac diphtongis & quemadmodum ad nos ueniant. Abbreuiationes, quibus frequentissime graeci utuntur. Oratio dominica & duplex salutatio ad Beatiss. Virginem. Symbolum Apostolorum. Euangelium diui Ioannis Euangelistae, Carmina aurea Pythagorae. Phocylidis Poema ad bene, beateque uiuendum... Introductio perbreuis ad hebraicam linguam, Venezia, Aldo Manuzio, 1494-1495.
C. Lascaris, Constantini Lascaris Byzantini Grammaticæ compendium. Adiectis in fine quibusdam opusculis, ad graecæ linguæ scientiam aptissimis. Cum latina interpretatione e regione apposita, ut conferri a quouis tyrone possint, Venetiis, apud Paulum Manutium, 1557.
S. Blandi, Γραμματικὴ Κωνσταντίνου Λασκάρεως τοὺ Βυζαντίου, Ἐνετίησιν παρὰ Πὰνῳ Θεοδοσιόυ τῶ ἐν Ἰωαννὶνων, Venezia 1810.
A. Pertusi, Ἐρωτήματα. Per la storia e le fonti delle prime grammatiche greche a stampa, in "Italia medioevale e umanistica", 5 (1962), 321-351.
C.M. Briquet, Les filigranes. Dictionnaire historique des marques de papier dès leur apparition vers 1282 jusqu'en 1600. A facsimile of the 1907 edition with supplementary material contributed by a number of scholars, ed. by A. Stevenson, Amsterdam 1968.
V. Volpi, DOC. Dizionario delle opere classiche, Milano 1994.

Recupero da catalogo

(Formentin, 1995, 14-15).


Fondo: .
Lingue:
Soggetto: Legami tra manoscritti: Codici di contenuto:
Catalogazione: Data creazione scheda: Data ultima modifica:

Collegamenti di fine pagina

accesso veloce



Catalogo



Progetto



Documenti scaricabili



Mappa del sito


I testi e le immagini sono riproducibili esclusivamente per uso personale e a scopo didattico e di ricerca, a condizione che venga citata la fonte.
Non è consentito alcun uso che abbia scopi commerciali o di lucro.

Valid XHTML 1.0 Strict - Valid CSS - Level Triple-A conformance, W3C-WAI Web Content Accessibility Guidelines 1.0 - Section 508.

visitatori dal 1 marzo 2006.