II C 4           

Descrizione del manoscritto

Napoli, Biblioteca nazionale Vittorio Emanuele III, II C 4

1201-1300 · membr., guardie cartacee · cc. 3 + 294 + 3 (triplicazione c. 144) · mm 320240.

Fascicolazione: 1-34 (8), 35 (8-2), 36-37 (8).
Segnatura dei fascicoli: fascicoli numerati al centro del margine inferiore dell'ultima carta di ciascuno, più di rado sul margine superiore esterno della prima carta fino a c. 270.
Rigatura: Lake I, 27a = Leroy 42C1X.
Specchio rigato: mm 225×150.
Righe: 31-36.
Disposizione del testo: testo disposto su due colonne nelle cc. 279-280r; su tre colonne a cc. 280v-289v.
Scrittura e mani: un unico scriba italo-greco abbastanza esperto ha vergato il codice, con spiriti angolosi, a volte sottoscrivendo a volte omettendo lo iota muto, mescolando talvolta nei titoli e nei lemmi lettere greche e latine. A c. 271v ha sottoscritto Διονύσιος μοναχός; a c. 153r una mano più recente ha scritto due volte: Θἐὁδόσιος ἱερο(μόν)αχος.
Stato di conservazione: pergamena molto rovinata, a volte spessa a volte sottile, abbastanza ben conservata, se si eccettuano le ultime carte corrose e offuscate che si leggono a stento.

Decorazione: 1201-1300 (Πύλη a c. 1r nera e rossa con fiori e cerchi; titoli talora in rosso talora in nero a cc. 1r-64v; a eccezione della prima lettera di ciascuna opera in rosso, le lettere iniziali sono delineate a inchiostro, alcune semplici altre con ramages e fiori, talvolta (cc. 2r, 64v, 69v) raffigurano una mano).

Legatura: 1601-1700 (legatura farnesiana; sul dorso a lettere dorate: Pauli Apostoli Constitut. Apostol. Graecae).

Storia: a cc. Ir-IIr in latino l'indice farnesiano del contenuto e sul margine superiore di c. 1r: "Constitutiones apostolicae Pauli apostoli"; appartenuto alla biblioteca privata di casa Farnese.

Dionysios <sec. 13.> (monaco, copista).
Farnese <casa>.

cc. 1rv
Titolo elaborato: Alfabeto latino e 35 voci di diritto latino, tra le lettere dell'alfabeto latino ci sono alcune lettere greche; le definizioni delle voci latine sono tradotte in greco.
Titolo presente: Αἱ ῥωμαίαι λέξεις αἱ κείμεναι εἰς τὸν νομοκάνονα (c. 1r), ed. Beneševič, 1905, 128; cfr. anche Simon, 1977, 100, 108, 109, 111.
Testo inc. Fidocomisson / φειδοκόμισσον (c. 1r), expl. commonitoorion / κομμονιτώριον.

cc. 1v-3v
Titolo identificato: Constitutiones Apostolicae, DOC, 1, 551-559; CPG 1730; tre frammenti: (cc. 1v-2r) VIII 32 (ed. Pitra, 1, 1864, 64-67; Funk, 2, 1906, 85-87) (c. 2rv) VIII 35-37 (ed. Pitra, 1, 1864, 67-72; Funk, 2, 1906, 87-89) (c. 2v-3v) VIII 33-34 (ed. Pitra, 1, 1864, 70-72; Funk, 2, 1906, 89-92 lin. 8).
Testo inc. Οἱ πρώτως προσιόντες (c. 1v), expl. ἐν ταῖς ἐπιστολαῖς διετάξαμεν.
Testo inc. Ἐγὼ Πέτρος καὶ Παῦλος (c. 2r), expl. ἀποβαλλέσθωσαν.
Testo inc. Ἐπιτελείσθω τρίτα (c. 2v), expl. ἀποστείλαντά με (c. 3v).

cc. 3v-4v
Autore: Johannes: Scholasticus <ca. 525-577> (PMA, 407).
Titolo identificato: Synagoga L titulorum, CPG 7550.

cc. 4v-64v
Autore: Photius: Constantinopolitanus <ca. 820-891/4> (PMA, 553).
Titolo identificato: Nomocanon, DOC, 2, 1500; PG, 104, 980-1217; precedono: (cc. 4v-6r) prologo (cc. 6r-7r) secondo prologo (cc.7r-8v) catalogo della collezione di fonti; ai margini lemmi e aggiunte inseriti dal copista.

cc. 64v-68v
Titolo identificato: Canones Apostolorum, DOC, 1, 449; CPG 1740.

cc. 69r-72v
Autore: Concilium oecumenicum Nicaenum <a. 325> (CPG 8511-8527).
Titolo identificato: Canones, CPG 8513.

cc. 73r-74v
Autore: Synodus Ancyrana <a. 314> (CPG 8501-8502).
Titolo identificato: Canones XXV, CPG 8501.

c. 75rv
Autore: Synodus Neocaesariensis <a. 319 ?> (CPG 8504-8505).
Titolo identificato: Canones XV, CPG 8504.

cc. 76r-77v
Autore: Synodus Gangrensis <ca. 340> (CPG 8553-8554).
Titolo identificato: Canones XX, CPG 8554.
Titolo identificato: Epistula synodalis, CPG 8553.

cc. 78r-81v
Autore: Synodus Antiochena <a. 330> (CPG 8535-8536).
Titolo identificato: Canones XXV, CPG 8536.
Osservazioni: premessa notizia.

cc. 82r-84v
Autore: Synodus Laodicena <sec. 4. ex.> (CPG 8607).
Titolo identificato: Canones LIX, CPG 8607.

cc. 85r-86v
Autore: Concilium oecumenicum Constantinopolitanum I <381> (CPG 8598-8601).
Titolo identificato: Canones IV, CPG 8600.
Titolo identificato: Epistula synodalis ad Theodosium imperatorem, CPG 8598.

cc. 87r-89v
Titolo identificato: Canones Apostolorum, DOC, 1, 449; CPG 1740; con notizia e epistola.

cc. 90r-94r
Autore: Concilium oecumenicum Chalcedonense <a. 451> (CPG 8945-9307).
Titolo identificato: Canones, ed. Joannou, 1.1, 1962, 69-97.

cc. 94v-98v
Autore: Synodus Sardicensis <a. 343> (CPG 8560-8571).
Titolo identificato: Canones XXI, CPG 8570.1.

cc. 99r-141v
Autore: Concilium Carthaginense VII <a. 419> (Mansi, 4, 435-440).
Titolo identificato: Canones.

cc. 142r-143v
Autore: Tarasius: Constantinopolitanus <m. 806> (patriarca di Costantinopoli; santo; DOC, 2, 1695).
Titolo identificato: Epistula ad Adrianum papam, Pitra, 2, 1868, 304-309.

c. 144v
Autore: Synodus Constantinopolitana <aa. 879-880> (Mansi, 17, 1772, 370).
Titolo identificato: Canones, Pitra, 2, 1868, 142-143; Joannou, 2, 1963, 482-486.

cc. 145r-147v
Autore: Athanasius <santo; patriarca di Alessandria>.
Titolo identificato: Epistula ad Amun, DOC, 1, 304; CPG 2106.
Titolo identificato: Epistulae festales, CPG 2102; CPG 2102.2 Epistula XXXIX.

cc. 148r-159v
Autore: Basilius: Caesariensis <santo; ca. 330-379> (DOC, 1, 368-378).
Titolo identificato: Canones e variis epistulis, CPG 2901; epp. 188, 199, 217.

c. 160r
Autore: Gregorius: Nazianzenus <santo; 329/30-389/90> (DOC 1, 859-869).
Titolo identificato: De veris Scripturae libris, DOC, 1, 860; CPG 3034.12; vv. 6-39.

cc. 160v-161r
Titolo identificato: Iambi ad Seleucum, DOC, 1, 105; excerpta.

cc. 161v-162r
Autore: Timotheus: Alexandrinus <sec. 1.> (patriarca; 1.; DOC, 2, 1756).
Titolo identificato: Responsa canonica, DOC, 2, 1756; CPG 2520; primi 15.

cc. 163r-164v
Autore: Theophilus: Alexandrinus <385-412> (patriarca di Alessandria; DOC, 2, 1739-1740).
Titolo identificato: Edicta canonica, DOC, 2, 1739; CPG 2678; CPG 2678.1, 3, 4, 5.

c. 165r
Autore: Cyrillus: Alexandrinus <santo> .
Titolo identificato: Ad episcopos qui sunt in Libya et Pentapoli, CPG 5379.

cc. 165v-167v
Autore: Gennadius: Constantinopolitanus <fl. 458-471> (DOC, 1, 803).
Titolo identificato: Epistula encyclica, DOC, 1, 803; CPG 5977; Pitra, 2, 1868, 183-187.

c. 168r
Titolo elaborato: Epistula anonyma ad Martyrium Antiochenum.

cc. 168v-169r
Autore: Athanasius <santo; patriarca di Alessandria>.
Titolo identificato: Epistula ad Rufinianum, DOC, 1, 304; CPG 2107.

cc. 169v-171r
Autore: Gregorius: Thaumaturgus <fl. ca. 270> (DOC, 1, 884-885).
Titolo identificato: De idolothytis.

cc. 171v-173r
Autore: Dionysius: Alexandrinus <247/8-264/5> (santo; DOC, 1, 643-644).
Titolo identificato: Epistula ad Basilidem, DOC, 1, 643; CPG 1569.

cc. 173v-174r
Autore: Cyrillus: Alexandrinus <santo> .
Titolo identificato: Epistula ad Domnum et ad episcopos Libyae.

cc. 175r-176v
Autore: Basilius: Caesariensis <santo; ca. 330-379> (DOC, 1, 368-378).
Titolo identificato: Epistulae, DOC, 1, 369-375; n. 160.

c. 177r
Autore: Basilius: Caesariensis <santo; ca. 330-379> (DOC, 1, 368-378).
Titolo identificato: Canones e variis epistulis, CPG 2901; CPG 2901.2 n. 53.

cc. 177v-178v
Autore: Basilius: Caesariensis <santo; ca. 330-379> (DOC, 1, 368-378).
Titolo uniforme: De spiritu sancto, DOC, 1, 369; CPG 2839; dal cap. 27 e dal cap. 29.

cc. 179r-184v
Autore: Gregorius: Nyssenus <sec. 4.> (DOC, 1, 869).
Titolo identificato: Epistula canonica ad Letoium, DOC, 1, 880; CPG 3148.

cc. 184v-207r
Autore: Concilium oecumenicum in Trullo <a. 691> (Quinisextum; CPG 9443-9444).
Titolo identificato: Canones CII, CPG 9444.
Titolo identificato: Sermo allocutorius sanctorum Patrum ad Iustinianum imp., CPG 9443.

cc. 207v-214r
Autore: Concilium Nicaenum II <a. 787> (Mansi, 12, 1766, 951-1154).
Titolo identificato: Canones, ed. Joannou, 1.1., 245-285.

cc. 214v-219v
Autore: Petrus: Alexandrinus <sec. 3.-4.> (patriarca di Alessandria <1.>; DOC, 2, 1454).
Titolo identificato: Epistula canonica, DOC, 2, 1454; CPG 1639.

cc. 220r-226v
Titolo identificato: Canones, ed. Joannou, 1.2, 1962, 447-479; Pitra, 2, 1868, 127-141.

cc. 226v-248r
Autore: Johannes: Scholasticus <ca. 525-577> (PMA, 407).
Titolo identificato: Collectio LXXXVII capitulorum, DOC, 2, 1189; CPG 7551.

cc. 248r-264v
Autore: Iustinianus <imperatore d'Oriente; 1.> (ca. 482-565; PMA, 344).
Titolo identificato: Codex Iustiniani repetitae praelectionis, CPG 6893; CPL 1796; CPG 6893.1 (excerpta).

cc. 264v-266r
Titolo identificato: Canones e variis epistulis, CPG 2901; CPG 2901.88 e 89.

cc. 266r-267r
Autore: Iustinianus <imperatore d'Oriente; 1.> (ca. 482-565; PMA, 344).
Titolo presente: Διάταξις· διὰ τοὺς φύσιν ἀσελγαίνοντας καὶ τοὺς ὁμνύοντας κατὰ τριχός τε καὶ κεφαλῆς... (c. 266r).
Titolo identificato: Corpus iuris civilis, DOC, 2, 1100; novella 77 (ed. Schoell, 1954, 381-383).
Testo inc. Πᾶσι ἀνθρώποις.

cc. 267r-271v
Autore: Theodorus: Balsamon <ca. 1140-ca. 1195/1199> (DOC, 2, 1717-1718).
Titolo identificato: Ecclesiasticarum Constitutionum Collectio, PG, 138, 1078-1328.
Testo inc. Μὴ δὲ μία διάγνωσις ἐγκληματική.

cc. 271v-276r
Autore: Nicephorus: Constantinopolitanus <806-815/828> (1.; patriarca di Constantinopoli; DOC, 2, 1348).
Titolo identificato: Chronographia brevis, DOC, 2, 1349.

cc. 279r-282v
Titolo identificato: Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, ed. Darrouzès, 1981; notitia 2 (ed. Darrouzès, 1981, 216-227).

cc. 282v-288r
Autore: Hierocles: Byzantius <sec. 6.> (DOC, 2, 936).
Titolo presente: Ἱεροκλῆς Συνεκδήμος (c. 282v).
Titolo presente: Εἰσὶν αἱ πᾶσαι ἐπαρχίαι καὶ πόλεις αἱ ὑπὸ τὸν βασιλέα τῶν Ῥωμαίων...ἐπαρχίαι ξδʹ, πόλεις ϡλεʹ ὡς ὑποτέτακται (c. 283r).
Titolo identificato: Synecdemus, DOC, 2, 936; PG, 113, 141-256.

cc. 288r-289r
Titolo elaborato: Nomi di fiumi, monti, lingue.
Testo inc. Οἱ μέγιστοι ποταμοί· Ὠκεανός (c. 288r), expl. Νίρος ὁ καὶ Δανούβης.
Testo inc. Ἐκ τῶν καταοάσαν τὴν γῆν διασπαρεισῶν τῶν προκειμένων δύο καὶ ἑβδομήκοντα γλωσσῶν τε καὶ ἐθνῶν τῶν τριῶν τοῦ Νῶε υἱῶν. ταῦτα καὶ μόνα ἐφεῦρον ἔθνη τὴν τῶν γραμμάτων μάθησίν τε καὶ φιλοσοφίαν, τοῦτ' ἐστι γλῶσσας ιςʹ. Τοῦ μὲν Σὴμ ςʹ· ἐβραῖοι, σύροι, ἀγαρινοί, βαρβυλώνιοι, πέρσαι καὶ ἐλαμῆται. Τοῦ δὲ Χὰμ δʹ· αἰγύπτοι, ἀεθίοπες, φοινίκες καὶ ἴνδοι. Τοῦ δὲ Ἰάφεθ ςʹ. Ἒλληνες, ἢμεροι, ῥωμαῖοι, ἁρμένιοι, μῆδοι καὶ ἀλβανοί (c. 289r).
Testo inc. Τὰ μέγιστα ὄρη· Καύκασος, Ταῦρος, Ἄτλας (c. 289r), expl. Λυκάρισος.

cc. 289v-292v
Titolo presente: Περὶ τῶν κυπρίων πρακτικόν. Συνοδικὸν πραχθὲν τῆς κατέφεσον προτέρα συνόδωι (c. 289v).
Titolo identificato: De auctoritate metropolitae insulae Cypri, ed. Schwartz, 1, 1929, 120-121.
Testo inc. Μετὰ τὴν ὑπατίαν τῶν δεσποτῶν ἡμῶν Φλαυίου, expl. χειροτονίαν ποιήσασθαι.

c. 292v
Autore: Gregorius: Nazianzenus <santo; 329/30-389/90> (DOC 1, 859-869).
Titolo identificato: Testamentum, DOC, 1, 867; CPG 3033.
Testo inc. Γρηγόροις ἐπίσκοπος, expl. mutilo τῆς προαιρέσεως; PG, 37, 389 A - B 5.

Bibliografia a stampa: P. Baffi, Catalogus mss. Graecorum Bibliothecae Regiae Neapolitanae, in: J. A. Fabricius, Bibliotheca graeca, 5, Hamburg 1796, 785, n. 167.
S. Cirillo, Codices Graeci manuscripti Regiae Bibliothecae Borbonicae, 1, Neapoli 1826, 224-231, n. LXVIII.
I.B. Pitra, Juris ecclesiastici Graecorum historia et monumenta, I–II, Romae 1864–1868, I, 64; II, 374 e 443.
A. Burckhardt, Hieroclis Synecdemus, Lipsiae 1893, VI-VII.
G. Pierleoni, Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Nationalis Neapolitanae, I, Roma 1962, 219-226, n. 72.
L. Pernot, La Collection de Manuscrits grecs de la maison Farnèse, in "Mélanges de l'École Française de Rome", 91 (1979), 457-506, qui 477.
J. Darrouzès, Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Paris 1981, 215.
E. Mioni, Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Nationalis Neapolitanae, I.1, Roma 1992, 157-161.
M.R. Formentin, Uno "scriptorium" a palazzo Farnese?, in "Scripta. An international Journal of Codicology and Palaeography", 1 (2008), 77-102, qui 79.
A. Schminck-D. Getov, Repertorium der Handschriften des byzantinischen Rechts. Teil II. Die Handschriften des kirchlichen Rechts I (Nr. 328-427), Frankfurt-am-Main 2010, 53-55.

Fonti: Patrologia Graeca, ed. J.-P. Migne, Paris 1857-1886.
I.B. Pitra, Juris ecclesiastici Graecorum historia et monumenta, I–II, Romae 1864–1868.
F.X. Funk, Didascalia et Constitutiones Apostolorum, 2, Paderbonae 1905.
V. Beneševič, Kanoniceskij sbornik 14. titulov so vtoroj cetverti 7. veka do 883 g. K drevnejsej istorii istocnikov prava greko-vostocnoj cerkvi, S. Peterburg, 1905.
E. Schwartz, Concilium universale ephesenum, 1, Berolini et Lipsia 1927-1930.
K. Lake – S. Lake, Dated Greek Minuscule Manuscripts to the Year 1200, II (Manuscripts in Venice, Oxford, and London), Boston 1934.
P.-P. Joannou, Discipline générale antique, 1.1, Les canons des conciles oecumeniques (2.-9. sec.), Grottaferrata 1962.
P.-P. Joannou, Discipline générale antique, 1.2, Les canons des synodes particuliers (4.-9. sec.), Grottaferrata 1962.
P.-P. Joannou, Discipline générale antique, 2, Les canons des Peres Grecs (Lettres Canoniques), Grottaferrata 1963.
M. Geerard, Clavis Patrum Graecorum, Turnhout 1974-1987.
Clavis Patrum Graecorum qua optimae quaeque scriptorum patrum Graecorum recensiones a primaevis saeculis usque ad octavum commode recluduntur, Turnhout 1974-2003.
J. Leroy, Les types de réglure des manuscrits grecs, Paris 1976.
D. Simon, Fontes minores, 2, Frankfurt am Main 1977.
J. Darrouzès, Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Paris 1981.
V. Volpi, DOC. Dizionario delle opere classiche, Milano 1994.
Personennamen des Mittelalters. Nomina Scriptorum Medii Aevi. PMA, red. Bearb. C. Fabian, 2. erw. Ausg., München 2000.

Recupero da catalogo

(Mioni, 1992, 157-161).


Fondo: .
Lingue:
Soggetto: Codici di contenuto:
Catalogazione: Data creazione scheda: Data ultima modifica:

Collegamenti di fine pagina

accesso veloce



Catalogo



Progetto



Documenti scaricabili



Mappa del sito


I testi e le immagini sono riproducibili esclusivamente per uso personale e a scopo didattico e di ricerca, a condizione che venga citata la fonte.
Non è consentito alcun uso che abbia scopi commerciali o di lucro.

Valid XHTML 1.0 Strict - Valid CSS - Level Triple-A conformance, W3C-WAI Web Content Accessibility Guidelines 1.0 - Section 508.

visitatori dal 1 marzo 2006.