II A 25           

Descrizione del manoscritto

Napoli, Biblioteca nazionale Vittorio Emanuele III, II A 25

1301-1350 · cart., guardie cartacee · cc. 5 + 114 + 3 · mm 225158.

Filigrana: (es. cc. 2-7, 11-14) colonna = Mošin-Traljić 3084 (a. 1312) (es. cc. 19-22, 37-40, 98-101) elmo = Mošin-Traljić 1744 (a. 1321) (es. cc. 20-21) lettera S = Mošin-Traljić 5620 (a. 1322) (es. cc. 48-49, 46-51) squadra = Mošin-Traljić 3692 (a. 1330) (es. cc. 80-81, 86-89) corona = Mošin-Traljić 3197 (a. 1315).
Fascicolazione: 1-4 (8), 5 812), 6 (8), 7 (7), 8-11 (8), 12 83), 13 (12), 14 (8).
Segnatura dei fascicoli: non numerati.
Specchio rigato: variabile.
Righe: 24/28.
Scrittura e mani: cinque mani coeve: la mano A (= cc. 1r-59v) con scrittura minuta e in inchiostro castano chiaro, ha scritto sulla sommità di c. 1r "θεοτόκε φύλαττε τὸν ἔχοντα τὴν χάρτην", a c. 59v in mocondilio "Ἰωάνν(ης)" e in calce "παραβάτου πάσαν συστέλλοντος μανίαν"; la mano B ha vergato in inchiostro castano chiaro le cc. 60r-91v; la mano C ha inserito le cc. 92r-94r; Michael Tzyrakes ha copiato in inchiostro castano chiaro le cc. 95r-106r e ha apposto il proprio nome a c. 95r "Μιχαὴλ ὁ Τζυράκης"; la mano E ha incluso le cc. 107r-114r, estratte da altro codice (nel margine inferiore dell'ultima c. si legge la numerazione κζʹ), in inchiostro nerissimo e ha sottoscritto lo iota muto.
Stato di conservazione: carta di qualità mediocre; quasi tutte le carte sono macchiate e rovinate dall'umidità nella parte inferiore, la c. 114 è particolarmente consumata senza tuttavia gravi danni per il testo.

Decorazione: 1301-1350 (fascette (cc. 1r, 95r), titoli, lettere iniziali e maggiori in rosso oggi sbiadito).

Legatura: 1601-1700 (legatura farnesiana; sul dorso a lettere dorate "GREG. NAZ. XPUS. PAT. ET NICE. ETC."); restauro: restaurato di recente presso la badia di Cava.

Storia: a c. 1r in latino l'indice farnesiano del contenuto; a c. IVr l'antica segnatura: "A. 3. n.° 5" e "Gregorii Nazianzeni Christus Patiens, Nicephori Xantopuli compendium de temporib. sanctorum et alia" (stesse parole sulla sommità di c. 1r). Appartenuto alla biblioteca privata di casa Farnese.

Farnese <casa>.
Tzyrakes, Michael <sec. 14.> (copista).

A. 3. n.° 5 (Biblioteca privata di casa Farnese).

cc. 1r-59v
Autore: Gregorius: Nazianzenus <santo; 329/30-389/90> (DOC 1, 859-869).
Titolo identificato: Christus patiens, DOC, 1, 868, CPG 3059; a c. 56v, lasciata bianca dallo scriba, una mano recente ha aggiunto i vv. 2445-2467.

c. 60r
Autore: Basilius: Caesariensis <santo; ca. 330-379> (DOC, 1, 368-378).
Titolo identificato: Epistulae, DOC, 1, 369-375; a Gregorius Nazianzenus, n. 14.

cc. 60v-65r
Autore: Gregorius: Nazianzenus <santo; 329/30-389/90> (DOC 1, 859-869).
Titolo identificato: Epistulae, DOC, 1, 864-866; a Basilius Caesariensis, nn. 4, 5, 2, 6, 46, 60, 1, 19, 8, 45, 47, 40, 58.

c. 65v
Autore: Basilius: Caesariensis <santo; ca. 330-379> (DOC, 1, 368-378).
Titolo identificato: Epistulae, DOC, 1, 369-375; a Gregorius Nazianzenus, n. 71.

cc. 66v-69r
Autore: Gregorius: Nazianzenus <santo; 329/30-389/90> (DOC 1, 859-869).
Titolo identificato: Epistulae, DOC, 1, 864-866; a Basilius Caesariensis, nn. 59, 48, 49, 50, 12, 52, 51.

cc. 69r-93v
Autore: Gregorius: Nazianzenus <santo; 329/30-389/90> (DOC 1, 859-869).
Titolo identificato: Epistulae, DOC, 1, 864-866; a Basilius Caesariensis, nn. 236, 41, 43, 103, 170, 110, 211, 91, 186, 185, 151, 219, 220, 227, 167, 172, 158, 120, 216, 217, 218, 221 (inc. " ἐγὼ μὲν ηὐχόμην"), 215, 213, 99, 214, 183, 163, 121, 123, 139, 77, 159, 157, 124, 160, 161, 115, 152, 162, 122, 168, 169, 29, 210, 81, 72, 73, 76, 197, 182, 11 (cod. "τῶ αὐτῷ Ἀνδρονίκῳ ἐν ἄλλῳ"), 195, 95, 239, 23, 21, 93, 135, 37, 29, 39, 22, 190, 191, 100, 228, 229, 230, 174, 175, 176, 187, 177, 178, 17, 18, 44, 66, 53, 204.
Bianca c. 94rv.

c. 69r rr. 17-19
Autore: Basilius: Caesariensis <santo; ca. 330-379> (DOC, 1, 368-378).
Titolo presente: πρὸς τὸν ἀδελφὸν Γρηγόριον (c. 69 r r. 17), a margine in rosso "περὶ κράσεως".
Titolo elaborato: Epistola.
Testo inc. Τρία εἴδη εἰσὶ κράσεων, τὰ μὲν κατὰ παράθεσιν ἐστι, expl. ψυχὴ λογικὴ ἐν σώματι.

cc. 95r-99r
Autore: Nicephorus Callistus: Xanthopulus <ca. 1256-1335>> (DOC, 2, 1347).
Titolo identificato: Synopsis metrica sanctorum totius anni, Dmitrievskij, 1917, 431-446; BHG 1617 n; Stefec, 2012.

cc. 99r-100r
Autore: Nicephorus Callistus: Xanthopulus <ca. 1256-1335>> (DOC, 2, 1347).
Titolo identificato: Synopsis metrica triodii, Dmitrievskij, 1917; BHG 1617 pb; con aggiunto epilogo sulle dodici feste.

cc. 100r-101r
Autore: Nicephorus Callistus: Xanthopulus <ca. 1256-1335>> (DOC, 2, 1347).
Titolo identificato: Carmen iambicum de imperatoribus Constaninopolis, Labbe, 1647-1648, 34-35.

cc. 101v-103r
Autore: Nicephorus Callistus: Xanthopulus <ca. 1256-1335>> (DOC, 2, 1347).
Titolo identificato: Carmen iambicum de patriarchis Constaninopolitanis, Labbe, 1647-1648, 35-36.
Testo inc. Ἀρχιθύτης πρώτιστος (c. 101v), expl. Νίφων Κυζίκου καὶ γλυκὺς Ἰωάννης (c. 103r).

cc. 103v-106v
Autore: Nicephorus Callistus: Xanthopulus <ca. 1256-1335>> (DOC, 2, 1347).
Titolo presente: Τοῦ αὐτοῦ στίχοι εἰς τὸν εὐαγγελισμὸν καὶ εἰς τὸ ἀκάθιστον ὔμνον τῆς θεομήτορος (c. 101v).
Titolo identificato: Carmina, Jugie, 1929-1930, 362-390; pp. 380-390.
Testo inc. Χαρᾶς χορηγὸν τὴν ἐορτὴν εἰδότες / ἧς νῦν τὸ μυστήριον ὑμνοῦμεν, κόρη, expl. διδοὺς ἀπαρχὴν δεξίαν μοι τοῦ λόγου.
Osservazioni: i vv. 12-147 cominciano con la parola "χαίροις".

c. 107r
Titolo elaborato: Epistola adespota.
Testo inc. acefalo καὶ τὸ κατ'εἰκόνα γε διατηροῦντα· ὁ γὰρ δύο οὔτε ἄλλως τ'ἀριθμός, οὔτε αὖθις τέλειος, expl. τύχης ἀγαθῆς οὐδὲν περὶ αὐτοῦ ἐλλείποντα.

cc. 107r-108v
Destinatario: Xanthopoulos <sec. 14.> (PLP 20803).
Titolo elaborato: Epistola adespota.
Titolo presente: Χανθοπούλωι (c. 107r).
Testo inc. Οὐ θαῦμα ἤν τις ἐπὶ μέγιστον φιλίας ἤκων, ἔπειτα τῶι ταυτησὶ μεγέθει, expl. ἀπαιτεῖν ἀφίστασθαι.

c. 108v
Titolo presente: Τῶι αὐτῶι περὶ τοῦ αὐτοῦ (c. 108v).
Titolo elaborato: Epistola adespota.
Testo inc. Τὰ μὲν αἰτήματα τῶν δυσχερῶν, τὰ δʹ ἀπαιτήματα, expl. τῶν δυσχερῶν ἡμᾶς παντάπασιν ἀπαλλάξας.

cc. 108v-110r
Destinatario: Kallikrenites, Michael <fl. 1321-1331> (PLP 10371).
Titolo elaborato: Epistola adespota.
Titolo presente: Τῶι προκαθεμένωι τοῦ κοιτῶνος τῶι Καλλικρηνίτηι (c. 108v), sul destinatario cfr. Turyn, 1964, 135.
Testo inc. Πολλαχόθεν ἔπεισιν ἡμῖν θαυμάζειν τὴν πρὸς ἡμᾶς σου βελτίστην γνώμην, expl. τάχιστα.

cc. 110r-114v
Destinatario: Ignatios <sec. 14.> (abate del monastero della Akataleptos a Costantinopoli; PLP 7995).
Titolo elaborato: Epistola adespota.
Titolo presente: Τῶι ἡγουμένωι τοῦ ἀκαταλήπτου σωτῆρος Χριστοῦ Ἱγνατίωι (c. 110r).
Testo inc. Ὁ μὲν τοῦ Χριστοῦ θεῖος λόγος, ὧ πατερ, παντὶ τῶι κρούοντι, expl. mutilo οἶμαι χρῶιτο λογισμῶι, εἰς τὴν [...] οὐχ ἧττον ἥ τῶι λ[...].
Osservazioni: a c. 114v nella parte lasciata originariamente priva di scrittura dallo scriba una mano pressoché coeva ha vergato i versi: "Κρύβδα δʹ ἀνάλκιδες αἰὲν ἀγαυοτέρους λαχόωσι" (Hom. Il. 2, 196) e "θυμὸς δὲ μέγας ἐστὶ διοτρεφέoς βασιλῆος"; a seguire una preghiera in 10 versi a Dio: "Τῶ βασιλεῖ τῶν οὐρανῶν ποίαν ὠδὴν ὑμνοῦμεν // ἥ ποῖον ὒμνον ἄσωμεν εὐχαριστείας χάριν", expl. "[...] τοίνυν ὁ θεὸς εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας".

Bibliografia a stampa: P. Baffi, Catalogus mss. Graecorum Bibliothecae Regiae Neapolitanae, in: J. A. Fabricius, Bibliotheca graeca, 5, Hamburg 1796, 780, n. 102.
S. Cirillo, Codices Graeci manuscripti Regiae Bibliothecae Borbonicae, 1, Neapoli 1826, 76-79.
G. Pierleoni, Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Nationalis Neapolitanae, I, Roma 1962, 85-90.
A. Tuilier, Grégoire de Nazianze, La Passion du Christ, tragédie, Paris 1969, 76, 103-106.
L. Pernot, La Collection de Manuscrits grecs de la maison Farnèse, in "Mélanges de l'École Française de Rome", 91 (1979), 457-506, qui 475.
E. Mioni, Catalogus codicum graecorum Bibliothecae Nationalis Neapolitanae, I.1, Roma 1992, 70-72.
M.R. Formentin, Uno "scriptorium" a palazzo Farnese?, in "Scripta. An international Journal of Codicology and Palaeography", 1 (2008), 77-102, qui 79 e ss.
R. Stefec, Die Synaxarverse des Nikephoros Xanthopoulos, in “Jarhbuch der Österreichischen Byzantinistik”, 62 (2012), 145-161, qui 149 (sigl. Na).

Fonti: P. Labbe, De Byzantinæ historiæ scriptoribus, sub felicissimis Ludouici 14. Francorum ac Nauarræorum regis christianissimi auspiciis publicam in lucem e Luparaea typographia emittendis: ad omnes per orbem eruditos Protreptikon, Parisiis 1647-1648.
A. Dmitrievskij, Opisanie liturgitseskich rukopisej, 1, Τυπικά, Petrograd 1917.
M. Jugie, Poésies rhythmiques de Nicéphore Calliste Xanthopoulos, in 'Byzantion', 5 (1929-1930), 362-390.
Bibliotheca hagiographica Graeca, 3 éd. mise à jour et considérablement augmentée, par F. Halkin, Bruxelles 1957.
V. Mošin-S. Traljić, Vodeni znakovi XIII-XIV vijeka, Zagreb 1957.
A. Turyn, Codices graeci Vaticani saeculis XIII et XIV scripti annorumque notis instructi tabulis 205 phototypice expressis, Città del Vaticano 1964.
Clavis Patrum Graecorum qua optimae quaeque scriptorum patrum Graecorum recensiones a primaevis saeculis usque ad octavum commode recluduntur, Turnhout 1974-2003.
Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, erstellt von E. Trapp, Wien 1976-1996.
V. Volpi, DOC. Dizionario delle opere classiche, Milano 1994.
R. Stefec, Die Synaxarverse des Nikephoros Xanthopoulos, in “Jarhbuch der Österreichischen Byzantinistik”, 62 (2012), 145-161.

Recupero da catalogo

(Mioni, 1992, 70-72).


Fondo: .
Lingue:
Legami tra manoscritti: Codici di contenuto:
Catalogazione: Data creazione scheda: Data ultima modifica:

Collegamenti di fine pagina

accesso veloce



Catalogo



Progetto



Documenti scaricabili



Mappa del sito


I testi e le immagini sono riproducibili esclusivamente per uso personale e a scopo didattico e di ricerca, a condizione che venga citata la fonte.
Non è consentito alcun uso che abbia scopi commerciali o di lucro.

Valid XHTML 1.0 Strict - Valid CSS - Level Triple-A conformance, W3C-WAI Web Content Accessibility Guidelines 1.0 - Section 508.

visitatori dal 1 marzo 2006.